Hanna Malewska

---

Życiorys

1911–1939

Hanna Malewska, córka Bronisława Malewskiego oraz Jadwigi z domu Ciświcka, była osobą, która przez całe swoje życie działała w obszarze literatury i kultury. Od najmłodszych lat miała bliskie związki z postaciami wpływowymi, w tym z bp. Marianem Ryxem, który był jej chrzestnym. W latach 1921–1929 uczyła się w Państwowym Gimnazjum Żeńskim im. Unii Lubelskiej w Lublinie, a następnie w październiku 1929 roku rozpoczęła studia z zakresu polonistyki oraz historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Początkowo zajmowała się polonistyką, jednak szybko zrezygnowała, skupiając się na historii, którą ukończyła w 1933 roku. W trakcie kształcenia napisała pracę magisterską na temat „Pamiętniki Kardynała de Retz jako źródło historyczne”, pod opieką naukową Aleksandra Kossowskiego. W 1931 roku nagrodzono ją w konkursie organizowanym przez pismo „Żołnierz Polski” za nowelę „Cabrera”, a także wyróżniono w konkursie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego za powieść „Wiosna grecka”, która poruszała tematy związane z zamiłowaniami sportowymi i filozoficznymi Platona.

Po zakończeniu studiów rozpoczęła pracę jako nauczycielka historii w szkole miejskiej w Niepołomicach. Następnie uczyła w gimnazjum i liceum Krystyny Malczewskiej w Warszawie, gdzie osiedliła się w 1935 roku. W roku 1936 zdobyła II nagrodę w konkursie wydawnictwa Książnica-Atlas, organizowanym przez Polską Akademię Literatury, za powieść „Żelazna korona”, której akcja skupia się na postaci cesarza Karola V Habsburga. W sierpniu 1939 ukończyła również powieść „Kamienie wołać będą”, której fabuła osnuta jest wokół budowy katedry w Beauvais w XIII wieku, lecz jej publikację wstrzymał wybuch II wojny światowej.

1939–1945

W czasie trwania II wojny światowej, Hanna Malewska aktywnie uczestniczyła w ruchu oporu, będąc członkiem Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej. Pracowała w Wydziale Łączności Konspiracyjnej Komendy Głównej AK, pełniąc funkcję kierownika Biura Szyfrów Zagranicznych. W latach 1943–1944 zrealizowała swoją powieść „Żniwo na sierpie”, która miała na celu przybliżenie postaci C.K. Norwida. Wzięła udział w powstaniu warszawskim, walcząc najpierw na Woli, a później na Starym Mieście. 3 października 1944 roku opuściła Warszawę wśród ludności cywilnej, kończąc swoją służbę w AK w stopniu kapitana.

1945–1957

Po wojnie osiedliła się w Krakowie, gdzie w 1946 roku wydała „Kamienie wołać będą”, za co otrzymała nagrodę im. Włodzimierza Pietrzaka w 1948 roku. W 1947 roku opublikowała również „Żniwo na sierpie”. W latach 1945–1947 pracowała jako nauczycielka historii w Państwowym Liceum Handlowym w Krakowie. Po wojnie zaczęła współpracować z „Tygodnikiem Powszechnym” oraz „Tygodnikiem Warszawskim”. Razem z Stanisławem Stommą redagowała miesięcznik „Znak”, którego nr 3 z września–grudnia 1946 roku wrócił na rynek. Po zawieszeniu miesięcznika w 1953 roku, Hanna pracowała jako archiwistka w Bibliotece Kórnickiej w latach 1955–1957. W 1954 roku wydała powieść „Przemija postać świata”, która osadzona była w VI wieku naszej ery, w opadającym Cesarstwie Rzymskim. W 1956 roku z kolei ukazał się zbiór opowiadań historycznych „Sir Tomasz More odmawia”.

1957–1973

Powracając do współpracy przy miesięczniku „Znak” w 1957 roku, Hanna Malewska objęła w 1960 roku funkcję redaktora naczelnego, zastępując Jacka Woźniakowskiego. Odkryła znanych autorów, takich jak Józef Tischner oraz Henryk Elzenberg. Działała także w „Tygodniku Powszechnym”, współpracując z jego redakcją. W 1959 roku opublikowała dzieło „Opowieść o siedmiu mędrcach”, ukazujące świat przedklasycznej Grecji, a w 1965 roku, luźno oparte na dziejach swojej rodziny, „Apokryf rodzinny”. W 1967 roku była delegatem na III Światowy Kongres Apostolstwa Świeckich w Rzymie. W 1970 roku wydała swoją ostatnią książkę, łączącą dwie prace: „Labirynt” oraz „LLW, czyli co się może wydarzyć jutro”, pisane w różnych stylach – jeden przypominał prozę poetycką, drugi miał charakter dystopijnej powieści sensacyjnej rozgrywającej się w przyszłości. W 1972 roku uhonorowano ją nagrodą Fundacji Reinholda Schneidera z Hamburga, a rok później przeszła na emeryturę, rezygnując z funkcji redaktora naczelnego „Znaku”.

1973–1983

Po zakończeniu swojej kariery publicznej, uzyskała dystans do spraw publicznych i publicystycznych. Była jednym z sygnatariuszy listu osób protestujących przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (znanego jako List 59), podpisanym w styczniu 1976 roku. W 1978 roku podpisała deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. 23 sierpnia 1980 roku przyłączyła się do apelu 64 wybitnych uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych, nawołującego do dialogu z protestującymi robotnikami. Ostatnie lata życia były dla niej trudne ze względu na problemy zdrowotne. Zmarła na gruźlicę 27 marca 1983 roku, a jej ciało zostało pochowane na cmentarzu parafialnym w Tyńcu. Prawie całe archiwum jej twórczości rodzina przekazała jesienią 1983 roku Andrzejowi Sulikowskiemu, który następnie oddał je do zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej.

Twórczość

Hanna Malewska była wybitną postacią polskiej literatury, której twórczość jest bogata i różnorodna. Poniżej przedstawiamy chronologię jej najważniejszych dzieł:

• 1931: Cabrera,
• 1931: Wiosna grecka,
• 1936: Żelazna korona,
• 1946: Kamienie wołać będą,
• 1947: Żniwo na sierpie (opowieść biograficzna o C.K. Norwidzie),
• 1947: Stanica,
• 1954: Przemija postać świata,
• 1956: Sir Tomasz More odmawia,
• 1959: Opowieść o siedmiu mędrcach,
• 1959: Listy staropolskie z epoki Wazów,
• 1961: Panowie Leszczyńscy,
• 1965: Apokryf rodzinny,
• 1970: Labirynt. LLW, czyli co może zdarzyć się jutro,
• 1981: O odpowiedzialności. Wybór publicystyki (1945–1976), wyd. drugie rozszerzone jako O odpowiedzialności i inne szkice. Wybór publicystyki (1945–1976) (1987).

Malewska pozostawiła po sobie niezapomniane ślady w polskiej literaturze, ukazując zarówno złożoność ludzkiej natury, jak i aktualne problemy społeczne swojego czasu.

Opinie o artystce

Wielu krytyków literackich i artystów dostrzega wybitność twórczości Hanny Malewskiej, co w szczególności podkreślił Jan Paweł II, nazywając ją „wybitną pisarką”. Jego zdaniem, Malewska posiada głębokie zrozumienie ludzkiego powołania, historii oraz kultury, zarówno w kontekście przeszłym, jak i współczesnym. Zwraca uwagę na jej trafne opisywanie czasów oraz postaci takich jak św. Benedykt, Tomasz Morus i Tomasz Cranmer. Papież dostrzegał w niej człowieka, który miłuje prawdę i jest bezkompromisowy w najistotniejszych sprawach.

Także Jerzy Turowicz zauważył, że głos pisarki cechuje odwaga oraz rozwaga, a jej niezależność oceny oraz głębokie poczucie odpowiedzialności nawiązują do jej chrześcijańskich wartości. W opinii Stefana Świeżawskiego, Malewska doskonale rozumiała swoje historyczne powołanie, przy czym podkreślał, że poszukiwania źródłowych materiałów powinny prowadzić do powstania dzieła artystycznego. W ten sposób urzeczywistniała zasadę metodologiczną głoszoną przez wybitnych teoretyków nauk historycznych.

Irena Sławińska wyraziła swoją myśl, mówiąc, że „była przecież i pracownicą, i pilną słuchaczką Słowa, także obietnicy ośmiu błogosławieństw”. Jej spokój, cichość oraz umiar najlepiej mogą być postrzegane w tym kontekście. Z kolei Jacek Woźniakowski zaznacza, że Malewska była wychowana w tradycji głęboko zakorzenionego polskiego patriotyzmu, wzbogaconego o wpływy studiowania kultury francuskiej. Mimo to pozostawała skrytą entuzjastką kultury anglosaskiej, a francuska tradycja retoryczna była jej obca. Zauważył również, że ceną sobie brytyjską umiejętność understatement, co czyniło ją wyjątkową w polskim krajobrazie literackim.

Cechą Malewskiej była również szczerość w języku oraz brak jakiejkolwiek kokieterii. Współczesna pisarka Halina Bortnowska podzieliła się swoją refleksją, że „pisanie powieści było dla niej […] czynnością szczęściodajną”, co przyczyniło się do uzyskania dystansu oraz odnalezienia się w złożoności świata. Zygmunt Kubiak, określając ją jako „wielką artystkę”, podkreślił jej własną definicję tworzenia, sugerując, że twórca nie powinien dążyć do niczego, a rozgłębiać swoje dzieło w duszy artysty, co bardziej zyska na ekspresji, gdy będzie mniej „ukartowane”.

Ryszard Przybylski zauważył, że pisarka wybierała epoki historyczne, w których chaos i problemy społeczne były szczególnie groźne. W jej systemie pojmowania świata oznaczało to, że próby dusz ludzkich przez Opatrzność przybierały drastyczne formy, często niemal okrutne. To złożone podejście do rzeczywistości literackiej czyni Hannę Malewską postacią wyjątkową w historii polskiej literatury.

---

Oceń: Hanna Malewska

---