Tadeusz Baird

---

Życiorys

Edward Baird był ojcem Tadeusza Bairda. W okresie okupacji kształcił się pod okiem Bolesława Woytowicza oraz Kazimierza Sikorskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej, w latach 1947–1951, kontynuował naukę pod czujnym okiem Piotra Rytla i Piotra Perkowskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Dodatkowo, studiował grę na fortepianie u Tadeusza Wituskiego, a przez trzy lata zajmował się muzykologią na Uniwersytecie Warszawskim.

Po wojnie zadebiutował jako kompozytor. Razem z Kazimierzem Serockim oraz Janem Krenzem stworzył tzw. „Grupę 49”, która miała na celu komponowanie muzyki sprzeciwiającej się wtedy panującej estetyce socrealistycznej w krajach Bloku Wschodniego.

W połowie lat pięćdziesiątych XX wieku Tadeusz Baird stał się kluczową postacią przełomu w polskiej muzyce. Wyróżniał się nowoczesnym podejściem do techniki kompozytorskiej i jako jeden z pierwszych wprowadzał dodekafonię. Był także aktywnym członkiem Związku Kompozytorów Polskich, za co był jednym z inicjatorów oraz organizatorów Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, który po raz pierwszy odbył się w 1956 roku.

Od 1974 roku nauczał kompozycji na warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina). W 1977 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, obejmując katedrę kompozycji. W latach 1976-1979 pełnił funkcję przewodniczącego polskiego oddziału International Society for Contemporary Music (ISMC/SIMC), a od 1979 roku był członkiem Akademie der Künste w Berlinie. Ponadto, w 1981 roku otrzymał tytuł członka honorowego Związku Kompozytorów Polskich.

Jego życie zakończyło się nagle 2 września 1981 roku w Warszawie, gdzie zmarł na skutek tętniaka mózgu. Tadeusz Baird został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 1-2-27).

Kompozytor

Tadeusz Baird to kompozytor współczesny, który z niezwykłym szacunkiem podchodził do tradycji muzycznej. Jego twórczość odzwierciedlała liczne nawiązania do różnych epok, szczególnie romantyzmu, baroku oraz renesansu, które to okresy miał w szczególnej sympatii. Baird wykazywał talent do archaizowania brzmienia, sięgając po dawne zwroty melodyczne; jednak to nie tylko forma, ale także emocje i ekspresja były istotne w jego dziełach. Warto podkreślić, że w jego muzyce znaleźć można znaczące połączenie nowoczesnych form kompozytorskich z elementami tradycyjnymi.

Muzyka Bairda jest przeniknięta silnym liryzmem, co szczególnie objawia się w rozwiniętej melodyce jego utworów. Przez krytyków określany jako „ostatni polski romantyk” oraz kontynuator ekspresjonizmu, sam kompozytor często podkreślał, że jego dzieła to „muzyczne wyznania” i rodzaj „dziennika pisanego nutami”, co ilustrują takie utwory jak Jutro, Erotyki oraz Ekspresje.

Baird tworzył nie tylko muzykę koncertową, ale również komponował utwory do filmów oraz dla przedstawień Teatru Telewizji. Ważnym krokiem w jego karierze było uczestnictwo w inicjatywie zorganizowania Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, którego pierwsza edycja miała miejsce w 1956 roku.

W twórczości Bairda dostrzec można również oddziaływanie jego muzyki na film, co potwierdzają dokumentalne produkcje takie jak te stworzone przez L. Perskiego w 1971 roku oraz E. E. Nielsen w 1972 roku. Warto wspomnieć, że w 1973 roku zrealizowano filmową wersję opery Jutro, w reżyserii B. Hussakowskiego, która zdobyła Grand Prix na międzynarodowym festiwalu telewizyjnym w Pradze. Natomiast w 1978 roku Krzysztof Zanussi stworzył dla telewizji w Kolonii film zatytułowany 3 portrety kompozytorów polskich, w którym uhonorował Bairda, a także Lutosławskiego i Pendereckiego. Z kolei w 1989 roku płyta Olimpii z utworami Bairda zdobyła prestiżową nagrodę Diapason d’Or w Paryżu.

Od 1990 roku imię Tadeusza Bairda nosi Konkurs Młodych Kompozytorów, organizowany przez Związek Kompozytorów Polskich. Pierwsza nagroda, im. Tadeusza Bairda, została ufundowana przez jego żonę, Alinę Sawicką-Baird. Kompozycje Bairda zajmują ważne miejsce w repertuarze koncertowym i są przedmiotem licznych badań muzykologicznych. O jego twórczości odbyły się także sympozja i konferencje naukowe w Poznaniu i Warszawie w 1982 roku.

Wybrane utwory koncertowe

Oto przegląd wybranych utworów koncertowych Tadeusza Bairda, twórcy o znaczącym dorobku muzycznym. Jego kompozycje obejmują szeroki zakres form muzycznych, które zyskały uznanie w środowisku artystycznym.

Chronologicznie, jego realizacje prezentują się następująco:

• 1949 – Koncert na fortepian i orkiestrę,
• 1950 – Symfonia nr 1,
• 1952 – Colas Breugnon (suita w dawnym stylu na orkiestrę smyczkową z fletem),
• 1953 – Symfonia nr 2 (Sinfonia quasi una fantasia),
• 1953 – Suita liryczna (cztery pieśni na sopran z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej do słów Juliana Tuwima),
• 1954 – Ballada o żołnierskim kubku (na baryton, głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę do słów Stanisława Strumph-Wojtkiewicza),
• 1956 – Cztery sonety miłosne do słów Williama Szekspira (na baryton, orkiestrę smyczkową i klawesyn) (wersja I),
• 1957 – Cassazione per orkiestrę,
• 1958 – Kwartet smyczkowy,
• 1958 – Cztery eseje na orkiestrę,
• 1958–1959 – Ekspresje na skrzypce i orkiestrę,
• 1959 – Egzorta (do tekstów starohebrajskich na recytatora, chór mieszany i orkiestrę),
• 1961–1962 – Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną,
• 1964 – Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną,
• 1966 – Jutro – dramat muzyczny w jednym akcie do libretta Jerzego Sity według Tomorrow Josepha Conrada,
• 1968 – Sinfonia breve,
• 1969 – Cztery sonety miłosne na baryton, smyczki i klawesyn do słów Williama Szekspira (wersja II),
• 1970 – III symfonia,
• 1970 – Goethe-Briefe (kantata do fragmentów listów Goethego i Charlotty von Stein na baryton, chór mieszany i orkiestrę),
• 1971 – Play na kwartet smyczkowy,
• 1972 – Psychodrama na orkiestrę,
• 1973 – Koncert na obój i orkiestrę,
• 1975 – Elegeia na orkiestrę,
• 1975 – Concerto lugubre na altówkę i orkiestrę,
• 1977 – Sceny na wiolonczelę, harfę i orkiestrę,
• 1978 – Wariacje w formie ronda na kwartet smyczkowy,
• 1980 – Canzona na orkiestrę,
• 1981 – Głosy z oddali – trzy pieśni do słów Jarosława Iwaszkiewicza.

Każdy z wymienionych utworów przyczynia się do bogatego dorobku artystycznego Tadeusza Bairda, a różnorodność jego kompozycji odzwierciedla wyjątkowy talent oraz umiejętności twórcze.

Ordery i odznaczenia

Tadeusz Baird, jako zasłużony obywatel, został uhonorowany licznymi odznaczeniami, które potwierdzają jego wpływ oraz wkład w rozwój społeczny i kulturalny kraju. Poniżej przedstawiamy wybrane wyróżnienia, które otrzymał w ciągu swojego życia oraz pośmiertnie:

• Order Sztandaru Pracy I klasy (pośmiertnie, 1981),
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1974),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1964),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954),
• Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1952),
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1979),
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1967).

Nagrody

Tadeusz Baird zdobył liczne wyróżnienia w swojej karierze kompozytorskiej, co świadczy o jego znaczącej pozycji w świecie muzyki.

• 1951 – Nagroda Państwowa III stopnia za I Symfonię,
• 1959 – I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Cztery eseje na orkiestrę,
• 1962 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki,
• 1963 – I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną,
• Nagroda Muzyczna Miasta Kolonii,
• 1964 – Nagroda Państwowa II stopnia,
• 1966 – I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną,
• Nagroda Związku Kompozytorów Polskich,
• 1968 – Nagroda im. Siergieja Kusewickiego,
• 1970 – Nagroda Państwowa,
• 1971 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku,
• Prix Arthur Honegger,
• Honorowe obywatelstwo Drezna,
• 1975 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia,
• 1978 – Medal im. Jeana Sibeliusa,
• Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia.

Każde z tych osiągnięć podkreśla nie tylko talent Bairda, ale również jego wkład w rozwój kultury muzycznej.

Upamiętnienie

Jego nazwisko pozostaje w pamięci poprzez szereg instytucji i miejsc, które noszą jego imię, a wśród nich znajdują się:

• Filharmonia Zielonogórska,
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Grodzisku Mazowieckim,
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Iławie,
• Ulica oraz osiedle w Grodzisku Mazowieckim,
• Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda.

Te miejsca i wydarzenia są świadectwem jego wpływu na świat muzyki.

---

Oceń: Tadeusz Baird

---